Het koraalrif lijkt een fraaie behuizing voor ontelbaarbaar veel levensvormen die vredelievend met elkaar omgaan. De realiteit is echter anders. Het is een arena waar de meedogenloze wetten van de onderwaterjungle gelden: eten of gegeten worden. Het is een doorlopend kat- en muisspel tussen roof- en prooidieren.
Soms weet een slachtoffer ternauwernood aan zijn predator te ontsnappen maar raakt daarbij wel zwaar toegetakeld. In zo’n geval zou het wenselijk zijn dat de verwondingen verzorgd worden. Dat er bij wijze van spreken een dokter in de zaal is. Wonder boven wonder zijn er op het rif vissen die die taak met verve vervullen. Geen witjasvissen, maar een beesten met een betoverende kleur: blauwe doktersvissen.
In het Engels worden doktersvissen aangeduid als surgeonfishes; chirurgvissen. De spijker op zijn kop. Het belangrijkste medische instrument van een opererend geneesheer is zijn scalpel waarmee hij weefel kan doorklieven en zich een toegang kan verschaffen tot lichaamsholtes. De blauwe doktersvis is óók uitgerust met scalpels. Twee stuks. Deze vlijmscherpe stekels bevinden zich aan weerszijde van de staart en zijn bovendien uitklapbaar. De scalpels van de blauwe doktersvis dienen echter geen nobel medisch doel. Ze worden als stiletto’s uitgeklapt als het leven van de blauwe doktersvis zelf op het spel staat. Ter voorkoming van predatie dus.
Het voornaamste gereedschap van de blauwe doktersvis om slachtoffers te verzorgen bevindt zich dus niet aan de flanken van zijn staart, maar in zijn bek: tanden.
Hoe zit dat?
De Eerste Hulp Posten van de onderwaterwereld worden poetsstations genoemd. Bij poetsstations worden vissen en andere zeedieren ‘gepoetst’. Daarnaast is het dé plek waar medische zorg wordt verleend.
De poetsstations worden bemand door poetsvissen. Sergeant-majoorvissen en blauwe doktersvissen behoren tot het gilde van de poetsvissen. Bij de poetsstations melden zich klanten die bevrijd willen worden van parasieten, algen en dode huidcellen. Er ontstaat hier een beiderzijds voordeel: de cliënt wordt keurig opgepoetst en de poetsvis voedt zich met hetgeen hij wegpoetst. Potentiële klanten zwemmen het poetstation binnen en nemen vervolgens een unieke pose aan. Op deze manier geven ze een signaal af aan de poetsvissen dat ze geholpen willen worden.
Zeeschildpadden maken gretig gebruik van poetsstations. Deze majestueuze waterreptielen zitten vaak vol met algen. De blauwe doktersvissen zijn superspecialisten die de algen niet van het schildpadpantser afhalen maar zich toeleggen op de zachte delen van de zeeschildpad. Ze verwijderen de ongewensten van de ledematen, kop en staart. Sergeant-majoorvissen daarentegen storten zich wel op de algen die zich op de harde delen van de zeeschildpad hebben verankerd.
Zogezegd wordt er niet alleen gepoetst bij de poetsstations. Blauwe doktersvissen ontfermen zich ook over gekwetste mederifbewoners. Met hun vlijmscherpe tanden knagen ze het dode weefsel weg dat zich aan de randen van wonden bevindt. Op deze manier wordt het genezingsproces bevorderd. Met name jonge blauwe doktersvissen bevolken de poetsstations en verkrijgen derhalve ook dierlijke eiwitten. Adulte blauwe doktersvissen daarentegen zijn pure vegetariërs die het op algen hebben gemunt.
Het is een zegen dat algen op het menu staan van blauwe doktersvissen. Algen hebben namelijk de neiging om het koraalrif verstikkend te overwoekeren. Als ze niet in toom worden gehouden, sterft het koraal af. Blauwe doktersvissen worden de grazers van het rif genoemd: als een kudde koeien zwerven ze over de koraalvelden uit. Overigens leven niet alle blauwe doktersvissen in scholen. Sommige exemplaren hebben een eigen territorium dat ze te vuur en te zwaard verdedigen. Andere individuen daarentegen leiden een zwerversbestaan.
Blauwe doktersvissen hebben een bijzondere spijsvertering. Een stofwisseling die een doorlopende vraag naar algen verlangd. In de darmen van het beest werken drie micro-organismen samen om het verteringsklusje te klaren: bacteriën, dinoflagelaten en protisten. Deze uiterst kleine beestjes hebben ongeveer 3 uur nodig om hun werk te verrichten.
Blauwe doktersvissen dragen niet voor niets het woord ‘blauw’ in hun soortnaam. Gedurende het leven zijn het een soort toverballen. Tijdens het juveniele stadium zijn ze knalrood. De beesten worden grijsgroen met bruine verticale lijnen gedurende de tussenfase. Als ze eenmaal volgroeid zijn, hebben ze een diepblauwe kleur.
Doordat het vlees van blauwe doktersvissen een sterke geur heeft is hij niet populair voor menselijke consumptie. Bovendien ligt een ciguatera vergiftiging op de loer. De eerdergenoemde dinoflagelaten produceren namelijk het gif ciguatoxine. Ciguatoxine veroorzaakt bij de mens een heel spectrum aan vervelende klachten. Je kan het visje in de koekenpan donderen, maar het gif is hittebestendig. Toch worden blauwe doktervissen in sommige delen van de wereld fel bejaagd. Het is namelijk een graag geziene gast in aquaria.
