Vissers die op volle zee een sigaret willen aansteken, maar alleen over luciferhoutjes zonder strijkvlak beschikken, hopen vurig dat ze een lettervijlvis aan de haak slaan. De huidstructuur van deze kleurrijke vis is dermate grof dat daarmee met het grootste gemak de strijkkop van een peukenaansteker in de hens kan worden gestoken!
De lettervijlvishuid lijkt wel op schuurpapier. Het is derhalve niet verwonderlijk dat naast luciferontbrander deze schubbenlaag vroeger ook werd gebruikt om houten vissersboten mee te schuren. Bovendien hoefden men niet te vrezen dat men te weinig schuurpapier had. Bij sommige lettervijlvissn moet het meetlint namelijk meer dan één meter worden uitgerold. Joekels van beesten dus!
Het kan overigens nog een hele onderneming zijn om een lettervijlvis aan boord te krijgen. Hij kan namelijk altijd nog zijn geheime wapen inzetten: stekels. In geval van nood kan hij zijn grote kopstekel en de kleine stekeltjes onder zijn buik uitklappen en zich zo vastklemmen in een rotsspleet. Probeer hem daar maar eens uit te krijgen!
Lettervijlvissen zijn omnivoren die zich dus bedienen van zowel dierlijk als plantaardig voedsel. Ze jagen niet alleen, maar worden ook zelf bejaagd. Lettervijlvissen staan bij veel roofvissen op het menu. Om aan predatie te ontkomen, passen ze het bovengenoemde trucje toe: in een speet wegduiken en zichzelf verankeren. Het is dan aan de haai, goudmakreel of barracuda om het slachtoffer daar uit te wrikken. Dit verankeringsgedrag vertonen ze overigens ook als ze ’s nachts in spelonken, spleten of kieren gaan rusten.
Uiteraard probeert de lettervijlvis helemaal niet in een positie als prooi te komen en beschikt over eigenschappen die hem daar prima voor kunnen behoeden. Allereerst zijn lichaamsvorm. Het is een langwerpige ovale vis die bijna ruitvormig oogt. Zijn staart heeft de signatuur van een schoenlepel. Diametraal van de staart bevindt zich uiteraard de kop. De knar van de vis in kwestie heeft een naar bovengericht snuitje waardoor een onderbeet ontstaat. De bek van de lettervijlvis is uitgerust met forse lippen die op een opmerkelijke manier geplooid zijn; het lijkt net of hij zijn lippen tuit! De specifieke contouren van de lettervijlvis matchen prima bij het grillige bouwwerk van het koraalrif. Hij zal hierdoor geen extra aandacht trekken bij rovers.
De lettervijlvis heeft daarnaast een olijfgroene basiskleur. Deze grondkleur is gedecoreerd met zwarte stippen en blauwe streepjes. Met name de blauwe streepjes zijn van een betoverende schoonheid. Het is fonkelend neonblauw van waaruit een hypnotiserende werking gaat richting de toeschouwers. Dit fraaie kleurenpatroon heeft hij niet voor de sier, het speelt ook een belangrijke rol bij zijn camouflage.
Bovendien heeft de lettervijlvis de mogelijkheid om constant zijn kleur aan te passen aan zijn omgeving als een onderwaterkameleon. Zijn toverpigmentcellen nemen dan weer de kleuren aan van een zandkleurige oceaanbodem, om drie tellen later van kleur te verschieten als de vis zich in een koraalformatie bevindt. Op deze manier valt het voor predators niet mee om de lettervijlvis in zijn omgeving te onderscheiden om vervolgens een effectieve aanval in te zetten. Als klap op de vuurpijl zwemt de lettervijlvis regelmatig in een verticale positie om nog meer weg te vallen tegen het decor van zeegrasbladeren, sponzen en koraal!
